W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku, pod wpływem propagandy III Rzeszy zainicjowanej zamachem Herszla Grynszpana na Ernsta vom Ratha (niemieckiego dyplomaty w Paryżu), we wszystkich niemieckich miastach (oraz na terenach zaanektowanych do tamtej pory przez Niemcy) doszło do pogromu Żydów.

Pogrom został nazwany „Nocą Kryształową” (niem. Kristallnacht), ze względu na to, że ulice miast zostały zasypane odłamkami szkła i kryształów ze zniszczonych żydowskich sklepów.

W czasie trwania Nocy Kryształowej zamordowano co najmniej 91 Żydów, spalono (wg najnowszych danych) ok. 1000 synagog, zniszczono 7000-7500 żydowskich sklepów i 29 domów towarowych należących do Żydów, zdemolowano też 171 domów mieszkalnych. Zbezczeszczono prawie wszystkie cmentarze żydowskie oraz osadzono w obozach koncentracyjnych 20-30 tysięcy osób.

W ciągu następnych dni Żydzi zostali zmuszeni, na własny koszt, do uporządkowania szkód wyrządzonych przez nazistowskie bojówki. Władze nakazały ludności żydowskiej zapłacić państwu niemieckiemu „odszkodowanie” za zniszczenia w wysokości 1 miliarda reichsmarek. Ostatecznie kwota z tego tytułu, zapłacona do marca 1939 roku, wyniosła 1.2 miliarda RM. Wszelkie depozyty bankowe należące do Żydów zostały skonfiskowane przez banki.

Kristallnacht była początkiem jawnej i niczym nie skrępowanej „wojny rasowej” jaką zaczęła prowadzić Rzesza Niemiecka przeciwko Żydom; jej kulminacyjnym momentem była konferencja, jaka odbyła się 20 stycznia 1942 roku w Wansee (pod Berlinem), podczas której zapadła decyzja o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”.

7 listopada 1938 17-letni Herszel Grynszpan zabił niemieckiego dyplomatę Ernsta vom Ratha

Bezpośrednią przyczyną zabójstwa była sytuacja jego rodziców, którzy wyrzuceni z Niemiec i pozbawieni na mocy ustawy z marca 1938 roku polskiego obywatelstwa, znaleźli się w obozie w Zbąszyniu.

Ernst vom Rath był przypadkową ofiarą – celem Grynszpana był ambasador III Rzeszy we Francji Johannes von Welczek. 7 listopada Grynszpan udał się do ambasady niemieckiej gdzie poprosił o wskazanie ambasadora. Pracownicy wskazali jednak na vom Ratha.
Oddał do niego pięć strzałów z pistoletu kal. 6.35mm krzycząc: „Ty ohydny szkopie, to za 12 tysięcy Żydów”.  Dwie kule utkwiły w brzuchu vom Ratha.

Grynszpan po zamachu oddał się w ręce policji. Do maja 1940 roku rozprawa nie rozpoczęła się. Po inwazji niemieckiej na Francję, Grynszpan uciekł z więzienia. Okoliczności ucieczki są zdumiewające: Herszel nie chciał uciec z niego, ponieważ bał się prowokacji i zabicia w trakcie próby ucieczki. Dopiero na wyraźne polecenie strażników uciekł wraz z innymi osadzonymi.

Grynszpan został dość szybko wyśledzony przez aparat policyjny Vichy. W wyniku procesu został skazany na 20 lat pozbawienia wolności. W 1941 roku został wydany Niemcom i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Był traktowany dobrze i łagodnie z tego powodu, że Niemcy chcieli mu urządzić proces pokazowy i w trakcie jego musiał wyglądać dobrze. W czasie procesu zmienił taktykę i oskarżył vom Rotha o wykorzystywanie seksualne, co sprawiło, że jego proces stał się niewygodny ze względów propagandowych dla władz III Rzeszy.

Okoliczności jego śmierci nie są jasne. Część opracowań sugeruje, że został zamordowany (bez wyroku sądowego) na przełomie 1942 i 1943 roku. Część źródeł podejrzewa, że Grynszpan przeżył wojnę i pod zmienionym nazwiskiem zamieszkał w Izraelu. Sąd Niemieckiej Republiki Federalnej uznał go zmarłego w 1960 roku.

Co ciekawe ojciec Grynszpana przeżył Holokaust – był jednym ze świadków w czasie procesu Adolfa Eichamanna w Jerozolimie.

na zdjęciach: spalona synagoga w Monachium, zniszczony sklep w Magdeburgu.

[zdj.: Bundesarchiv/CC BY-SA 3.0 de/Wikicommons]