Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zapewni finansowanie utworzenia nowej wystawy głównej Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau. List intencyjny w tej sprawie podpisali 6 marca w Warszawie minister Małgorzata Omilanowska oraz Piotr M.A. Cywiński, dyrektor Muzeum. Koszty projektu szacowane są na ok. 100 milionów złotych.

Stworzenie specjalnej wieloletniej ścieżki finansowania powstania nowej ekspozycji w Miejscu Pamięci Auschwitz minister Omilanowska zapowiedziała podczas ostatniego posiedzenia Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej.

– Przygotowanie wystawy, która w nowoczesny, przystępny, a jednocześnie mądry i wyważony sposób opowiada historię Auschwitz, będzie z pewnością kluczowym narzędziem edukacyjnym w przygotowaniu kolejnych pokoleń Polaków do właściwego zrozumienia tego, czym był obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, czym był Holokaust i czym była ofiara Polaków uwięzionych w tym obozie koncentracyjnym. Ten bardzo ważny cel, dzięki dziś podpisanemu listowi intencyjnemu, ma już podstawy prawne i finansowe do tego, aby został osiągnięty – powiedziała Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Małgorzata Omilanowska.

– Obecny akt podpisany został w roku jubileuszowym kresu drugiej wojny światowej i refleksji o tej wojnie. To, w jaki sposób mamy przekazywać dalej utrwaloną w faktach, dokumentach i obiektach muzealnych wiedzę jest problemem światowym. Wymaga to środków, ale także koncepcji. Decyzja rządu polskiego i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o szczególnym poparciu dla tworzenia głównej wystawy ma wielkie znacznie. Wydaje się, że w Polsce nie ma różnicy poglądów co do tego czym był Auschwitz i jak ważny jest ten symbol dla ludzkości – powiedział prof. Władysław Bartoszewski, przewodniczący Rady Fundacji Auschwitz-Birkenau.

Zmiana ekspozycji konieczna jest z kilku powodów, związanych przede wszystkim z rozwojem badań na temat historii Auschwitz, ale także zmianą pokoleniową wśród odwiedzających Miejsce Pamięci. Ważne jest również to, że osoby, które przyjeżdżają poznać historię Auschwitz, docierają z co raz to nowych przestrzeni geograficznych i kulturowych. Poza tym dotychczasowa ekspozycja prezentowała najczęściej masowość dokonanej przez Niemców zbrodni, natomiast nowa narracja zostanie rozszerzona m.in. o losy jednostki i indywidualny wymiar zbrodni. Poza tym dziś dysponujemy dużo większym zasobem relacji byłych więźniów, świadków i sprawców. Obecnie też jest możliwe bezpieczne umieszczenie na wystawie większej liczby autentycznych obiektów.

– Nowa wystawa będzie czerpać obficie z doświadczenia starej wystawy. Przede wszystkim z jej powagi, spokoju, pewnej surowości, a jednocześnie minimalizmu. Jej zasadą będzie nadal bardziej pokazać, niż opowiedzieć.  Dla zwiedzających będzie ona częścią tego samego doświadczenia autentyzmu,  jakim jest przejście przez przestrzeń poobozową – podkreślił dyrektor Muzeum dr Piotr M.A. Cywiński.

Prace nad nową wystawą główną rozpoczęły się w 2008 r. przyjęto wówczas wstępną koncepcję ekspozycji. Nad scenariuszem pracowali pracownicy Muzeum, którym pomagała specjalna Międzynarodowa Grupa Konsultacyjna, do której zaproszono wybitnych znawców tematyki z Polski, USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec i Izraela. W Muzeum stworzone zostało specjale Biuro Pełnomocnika ds. Nowej Wystawy Głównej, które koordynuje prace nad całym projektem. W wyniku konkursu wybrany został także główny projektant wystawy. W prace cały czas zaangażowane była Międzynarodowa Rada Oświęcimska, a także przedstawiciel Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

– Jestem bardzo zadowolona, że projekt przybrał już taki zaawansowany kształt. W czerwcu członkowie Rady zapoznają się z domkniętą wersją projektu. Jesteśmy ciekawi, jak on będzie wyglądał w praktyce. Z całego serca popieramy te działania i na każdym etapie będziemy przyglądać się i konsultować kolejne prace – powiedziała przewodnicząca Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej prof. Barbara Engelking.

Ekspozycja zostanie zbudowana na parterach sześciu historycznych bloków byłego obozu Auschwitz I oznaczonymi numerami 4-9. Zwiększy to jej dostępność dla ludzi starszych oraz niepełnosprawnych i ułatwi poruszanie się po niej wielu grupom jednocześnie. Zanim jednak możliwe będą prace związane z tworzeniem wystawy, budynki będą musiały zostać poddane konserwacji.

Obecnie dobiegają końca prace projektowe związane z wyglądem nowej wystawy głównej. – W pewnym sensie nowa wystawa główna będzie szła całkowicie wbrew modnym dziś trendom w wystawiennictwie historycznym, które rządzą się próbami zaskoczenia widza, wciągnięcia go w rzeczywistości wirtualne,  w multimedia czy interaktywność – zapowiedział dyrektor Muzeum.

Nowa wystawa podzielona będzie na trzy części. Pierwsza pokaże sprawców, obóz jako instytucję oraz logistykę i planowanie zmiany obozu koncentracyjnego na ośrodek natychmiastowej zagłady Żydów w komorach gazowych. Druga część podejmować będzie temat Zagłady widzianej z perspektywy ofiar, niewinnych ludzi skierowanych w ogromnej większości na śmierć w komorach gazowych. Tam także zostaną pokazane prywatne przedmioty przywiezione do obozu przez deportowanych na śmierć Żydów. Trzecia część skupi się na więźniach obozu koncentracyjnego i pokazaniu zaplanowanej przez Niemców dehumanizacji ludzi.

– Niezwykle ważne było dla nas zachowanie pewnych symboli, które stanowiły o sile stworzonej przez byłych więźniów starej wystawy głównej. W nowej ekspozycji chcemy jednak wykorzystać większą niż dotychczas liczbę oryginalnych eksponatów obozowych, które przybliżą historię Auschwitz także z perspektywy jednostki – powiedziała Alicja Białecka, Pełnomocnik ds. Nowej Wystawy Głównej.

Kolejne etapy prac rozłożone są na 11 lat. Jest to związane zarówno z potrzebą wykonania prac konserwatorskich w autentycznych poobozowych budynkach, jak i z tym, że stworzenie nowej ekspozycji nie może w żaden sposób zaburzyć zwiedzania Miejsca Pamięci, które rocznie odwiedza ponad 1,5 miliona osób z całego świata. Prace zostały zaplanowana tak, aby edukatorzy-przewodnicy Muzeum mogli cały czas przedstawiać odwiedzającym wszystkie najważniejsze aspekty historii tego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady.

Wystawy na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

Pierwszy projekt urządzenia Muzeum na terenie byłego obozu Auschwitz, autorstwa głównie byłych więźniów, zakładał, że pozostałości poobozowe i ekspozycja powinny tworzyć całość. 14 czerwca 1947 r. otwarto pierwsza stałą ekspozycję. Zrealizowano ją w blokach od 4 do 11 i krematorium I (wówczas jeszcze bez zrekonstruowanych z oryginalnych części pieców jesienią 1947 r.).

W latach stalinowskich 1950-1951 ekspozycję rozbudowano tak, że mieściła się ona w kilkunastu poobozowych blokach. Oprócz tematyki obozowej prezentowano na niej także ówczesne zagadnienia polityczne i społeczne, nie mające wiele wspólnego nie tylko z tematyką obozową, ale i z drugą wojną światową.

Przy opracowaniu kolejnej stałej wystawy podtrzymano wcześniejsze założenia, że zasadniczą i podstawową częścią Muzeum jest teren byłego obozu zarówno w Oświęcimiu jak i w Brzezince, upamiętniający męczeństwo ofiar obozu oraz dokumentujący niemieckie zbrodnie. Ekspozycja miała być dopowiedzeniem ilustrującym drogę więźniów od przyjazdu do Auschwitz do momentu zagłady. Została ona otwarta w 1955 r. i od tego czasu nie dokonano jej wymiany.

Główną ekspozycję muzealną, znajdującą się na terenie byłego obozu Auschwitz I w blokach 4, 5, 6, 7, 11, wielokrotnie poddawano analizie, proponowano jej zmianę, a nawet kilkakrotnie przystępowano do prac przygotowawczych tworząc nowe jej koncepcje. Żadna z proponowanych zmian całościowych nie została jednak zrealizowana, głównie ze względu na brak wystarczających środków finansowych, a wprowadzane zmiany, uzupełnienia i redukcje miały charakter ograniczony.

Oprócz wystawy głównej na terenie Muzeum znajduje się 12 wystaw narodowych ukazujących związki między historią okupacji niemieckiej w krajach, z których kierowano transporty do Auschwitz, a losem ich obywateli w obozie.